Akademik Veri Yönetim Sistemi
VI. Uluslararası Rumeli [ Dil, Edebiyat, Çeviri] S e m p o z y u m u , Kırklareli, Türkiye, 20 - 21 Ocak 2024, cilt.1, sa.48, ss.56-77, (Tam Metin Bildiri)
Çitak adını, mübadele ve
sonrasında Manisa’ya yerleşmiş, ana dili Türkçe olan Eski Yugoslavya,
Bulgaristan, Yunanistan göçmenlerinin dil özelliklerini saptamak maksadıyla
yaptığımız derlemelerde, Makedonya Strumisa göçmenlerinde duyduk. Strumisa’nın
ova köylerinden gelen Türkler kendilerine Çitak derken dağ köylerinde yaşayan
Türkler için Yörük tabirini kullanmaktaydı. Çitaklarla ilgili literatür
taramalarımızda ise Çatak biçimi de bulunan tabirin Çıtak şeklinin yaygın
olduğunu, araştırmaların Çıtakların kökeni ve tarihi üzerine yoğunlaştığını
gördük. Çitakların/Çıtakların dil özelliklerine dair ilk tespitlerin yapıldığı
eser olarak da Evliya Çelebi Seyahatnâmesi’ne ulaştık. Seyahatnâme’de
Yunanistan, genellikle de Bulgaristan Çıtaklarının dil özelliklerine yer
verilmiş, fakat Strumisa Çitaklarından bahsedilmemiştir. Günümüz Rumeli Çitak
ağızları hakkında ise tek bir çalışmaya rastlanmıştır. Bahis konusu çalışmada,
Cumhuriyet’ten önce Çanakkale’nin Çan- Asmalı, Karadağ ile Biga- Dikmen,
Sarısıfat köylerine yerleşmiş Bulgaristan Çıtaklarının dil özellikleri
incelenmiştir. Çıtak ağızlarına dair
çalışmaların-yukarıda da değinildiği üzere- çok az olması, Makedonya
Çitaklarının ağız özellikleri hakkında ise bir çalışmanın, verinin bulunmaması
makalemizin ortaya çıkış sebebi olmuştur. Çitaklar,
Çitak terimi ve Çitak ağızları üzerine yapılacak araştırmalara bir katkıda
bulunmak amacını taşıyan bu makalede, öncelikle, Çitak adlandırması ve
Çitakların kökeni ile Çitak/Çıtak tabirinin anlamları ve etimolojisi üzerinde
durulmuştur. Ardından Çitak/Çıtak ağzı hakkında kaynaklardaki verilerden,
yapılan çalışmalardan bahsedilmiştir. Akabinde
1956-1960 yılları arasında Manisa’ya gelen, Strumisa Çitak göçmeni 11 kaynak
kişiye ait derleme metinleri ses, şekil, cümle bilgisi açılarından incelenmiş
ve saptanan karakteristik ağız özellikleri örnekleriyle verilmiştir. Sonuç olarak, Makedonya Strumisa Çitaklarının belirleyici
nitelikteki ağız özellikleri tespit edilmiş ve belirlenen bu karakteristik
özellikler tarihî, günümüz Rumeli Çitak/Çıtak ağızları ile Rumeli ağızlarının
tasnifi açılarından değerlendirilmiştir.
Anahtar kelimeler: Manisa,
Balkan göçmenleri, Strumisa, Çitak/Çıtak, ağız.
We heard the name Çitak
from the immigrants of Strumisa, Macedonia, during the compilations we made in
order to determine the language characteristics of the immigrants of the former
Yugoslavia, Bulgaria and Greece, whose mother tongue is Turkish, who settled in
Manisa during and after the population exchange. The Turks from the lowland
villages of Strumisa called themselves Çitak, while the Turks from the mountain
villages used the term Yörük. In our literature review on the Çitaks, we found
that the Çıtak form of the term, which also has a Çatak form, is widespread,
and that research focuses on the origin and history of the Çıtaks. We reached Evliya Çelebi Seyahatnâmesi as
the first work in which the language features of Çitak/Çıtak were first
identified. In the Seyahatnâme, the language features
of the Çitaks of Greece, usually Bulgaria, are mentioned, but the Çitaks of
Strumisa are not. On the other hand, only one study was found on the dialects
of Çitak in present-day Rumelia. In this study, the language features of the
Bulgarian Çıtaks who settled in Çan- Asmalı, Karadağ and Biga- Dikmen,
Sarısıfat villages of Çanakkale before the Republic were analyzed. The fact
that there are very few studies on Çıtak dialects -as mentioned above- and the
lack of a study and data on the dialectal features of the Macedonian Çitaks has
been the reason for the emergence of our article. In this article, which aims
to contribute to the researches on Çitaks, Çitak term and Çitak dialects, first
of all, the name Çitak and the origin of Çitaks and the meanings and etymology
of the term Çitak / Çıtak are emphasized. Then, the data in the sources and the
studies on Çitak/Çıtak dialect were mentioned. Subsequently, the compilation
texts of 11 source persons who came to Manisa between 1956 and 1960, who were
immigrants from Strumisa Çitak, were analyzed in terms of phonology, morphology
and syntax, and the characteristic dialectal
features were given with examples. As a result, the distinctive dialectal
features of the Strumisa Çitaks of Macedonia have been identified and these
characteristics have been evaluated in terms of historical, contemporary
Rumelia Çitak/Cıtak dialects and the classification of Rumelia dialects.
Keywords: Manisa, Balkan immigrants,
Strumisa, Çitak/Çıtak, dialect.